SAĞLAM CƏMİYYƏT

Erix Fromm “Sağlam cəmiyyət” adlı kitabında  cəmiyyətin mədəniləşməsi və sonda sağlam bir cəmiyyətə çevrilməsi üçün çox maraqlı məqamlara toxunub. O, hesab edir ki, sağlam cəmiyyət üçün mütləq iki məqam var: 1. “Müstəqil insan”; 2. Tənqidi fikrə malik insan.

Qərbin özünün fərqli və mütəşəkkil bir inkişaf platforması olub. Bu inkişaf mərhələsinə gələnə kimi, təbii ki, uzun bir yoldan keçib. O sistemi oradan götürüb burda birbaşa tətbiq etmək heç də asan başa gələcək bir proses deyil – əgər biz etiraf etsək ki, hər bir cəmiyyət öz mental dəyərləri ilə icma və ya cəmiyyətlərə çevrilib. Hər regionun özünəməxsus insanları, qaydaları, tələbləri var. Bu tələblərə ancaq mədəni insan olaraq nail olmaq mümkündür. Mədəni insana kimi isə təhsilli fərd əsas önəmli mənbədir. Bəs bizim sağlam cəmiyyətimiz hardan necə başlamalıdır?

Gəlin etiraf edək ki, bizim ailələrdə uşaq tərbiyəsi üçün bir proqram yoxdur. Uşaq tərbiyəsi onu qorxu altında böyüdərək pis vərdişlərə qoşulmaması üçün tənbehlərlə davam edən uzunmüddətli prosesdir və valideynlər bu prosesin əsas aparıcı obyektini məktəb və orada çalışan müəllim komandasını hesab edir. Yəni bu işlə müəllimlər məşğul olmalı. Məktəb həm təhsil, həm də təlim-tərbiyə işlərində öz vəzifəsini yerinə yetirməlidir. Yenə ikinci sual, bəs bu gün məktəb və müəllimlər bu standarta cavab verirmi? Bu, bir az qəliz və mübahisəli məsələdir.

İlk öncə müəllimlərin yaş kateqoriyası buna imkan vermir. Sovet təhsilli müəllimlər, bununla bitməyərək sadəcə bir sistem tanıyan və o sistemə tabe olmağı öyrənmiş kütlə. Uzun müddət o sistem altında yaşamaq artıq qana kimi hopmuşdur. Bəlkə də hazırda təqaüd yaşına çatan müəllimlər gənc kadrlardan daha savadlı ola bilər, amma məsələ bundan ibarətdir ki, onların düşüncələri, həyat tərzləri müasir təhsil sistemini nə qəbul edə, nə də qavraya bilir. İlk öncə buna yaş təsir edir, yaşlandıqca təbii proses olaraq insanın zehni də zəifləməyə başlayır. Müasir təhsil sistemi nəzəriyyədən çox praktikaya önəm verir və bu da öz-özlüyündə operativlik və kreativlik tələb edir. Yeni müasir tətbiq yalnız gülüşə səbəb olur. Bu standart, təəssüf  olsun ki, yoxdur.

İkinci məsələ isə təlim-tərbiyə məsələsidir. Yeni nəsil fərqli üslubda böyüyür, o internet zəmanəsində yaşayır və informasiya, proseslər ona tez gəlib çatır. Məktəb və məktəbdə olan diktator rejimi onu sıxır, onun azad fərd kimi inkişafına mənfi təsir göstərir. Valideyn öz uşağının təlim-tərbiyəsini və təhsilini tamamilə müəllimə həvalə edir və birbaşa məsuliyyət müəllimə ötürülür. Bu artıq o deməkdir ki, uşaq müəllimdən şikayət edə bilmir, mövcud məhdudlaşmaya zaman-zaman öyrəşməli, alışmalı və sonda tamamilə tabe olmağa kimi gedib çıxır. Məktəb nəticədə müstəqil və tənqidi fikrə malik insan yetişdirə bilmir.

Məktəb elm ocağından daha çox özünü xilas etmə müəssisəsinə çevrilib. Məktəb bir qazanc mənbəyinə çevrilib. Direktor orada çox qalmaq üçün diktator rejimi tətbiq edir, müəllim də daimi işləmək üçün tabe olma rejimini seçir. Müəllim əgər ora prioritet olaraq qazanc kimi baxırsa, sadəcə işinin kiçik hissəsi kimi başdansovdu təhsil verirsə, artıq bu, geniş axsaqlığa gətirib çıxarır. Bu da öz-özlüyündə sağlam varlığın yaranmasına və bu varlıqların sağlam cəmiyyətə çevrilməsinə imkan vermir. Məktəb müstəqil bir müəssisə olduğunu dərk etmir, bu, azərbaycanlı olaraq bizim irrasional cəmiyyət olmağımızdan irəli gələn bir məsələdir. İdarə etməyi deyil də, idarə edilməyə yönəlmiş bir cəmiyyətik. Bu faktor da bu prosesə mənfi təsir göstərməyə malik ən önəmli amildir. Asılı, tabe olan, idarə edilən, yeniliyə açıq olmayan bir müəssisə bizə sağlam cəmiyyət olmağımız üçün bütün yolları ilk başdan bağlayaraq, məişət xalqları kimi yaşamağa davam etməyə məcbur qalmış koranə bir cəmiyyətin lal, kor fərdləri olaraq sadəcə yaşamalı olduğumuz üçün yaşamaq məcburiyyətində qalaraq bir ömrü məişət problemlərinə qurban verərək yaşayırıq.

Başqa qeyri-Azərbaycandilli məktəblərdən müstəqil fərd çıxa bilir, amma bizdə bu alınmır. Başqa müəssisələrdə tənqidi fikrə malik olan müəllimlər var, amma bizdə mümkünsüzdür. Təbii ki, insanın təbiətdən ayrılaraq dünyaya hegemonluq etməsinə qədər çox uzun illər keçib və uzun illərin sonunda irrasionalıqdan xilas olmuş yeni kateqoriyalı nəsil yetişməsi ümidi ilə.

Samirə BAYRAMOVA

"Yeni Yol"