KİMDİR TƏRBİYƏSİZ?

Yazıya sualla başlamaq istəyirəm. Bizim cəmiyyətin tərbiyəli dövrü nə vaxt olub, ümumiyyətlə, tərbiyəli cəmiyyət deyəndə nə demək istəyirsiniz?

Sovetlər Birliyi dağıldıqdan sonra cəmiyyətlərin və fərdlərin bir növ şəxsi azadlıqları başladı və eyni zamanda uzun müddət hazır və proqramlaşdırılmış həyat yaşayan adamlar sonra bütün məsuliyyətləri öz üzərinə götürdü. Bu, təbii ki, çox çətin proses idi. Bir çox sahələrdə çökmə baş verdi. Ən böyük itkini isə təhsil, tədris sahələri verdi.

Nəsillər dəyişdi. Sovet düşüncəli tamamilə fərqli insanlar müasir zamana doğru irəliləməyə başladı və onlar gənc müasir nəslin nümayəndələri ilə qarşılaşdı. Nəsillərin toqquşması baş verdi. Təbii ki, hər bir fəlakət arxada qurbanlar buraxır. Nəsillər bir-biri ilə fərqli mühitdə və sosial çərçivədə toqquşduqda da hər iki nəsildə böyük təsir buraxdı.

Sovetlər Birliyi insanları azad qərar vermə fikrindən məhrum etmişdi, alternativlər yox idi. Eyni ilə həmin nəsillər onu başqa nəslin öz mühitində həyata keçirməyə başladı. Bu onlar üçün bir çox hallarda asan başa gələcək tabe ol standartı yaratdı. Müasir nəsil maddi baxımdan azad deyildi və onlar azad mühitdə özlərini tarazlaya bilmədilər, onlar da hələ keçmişin təsirindən tamamilə uzaqlaşa bilmədiklərindən, beyinlərində çoxlu cavabsız suallar və praktikada isə həyata keçirə bilmədikləri gələcəkləri xəyal kimi gələcəkdən keçmişə qovuşdu.

Azad olmaq istəyən gənc nəsil özünü əsarətdən xilas etməyə cəhd edərkən, o, ilk öncə hələ də cəmiyyətin böyük hissəsini təşkil edən qapalı, asılı yaşayan böyük kütlə ilə vuruşmalı olur, hər dəfə bu keçid onda öz təsirini qoymağa başlayır, ən çox psixiloloji olaraq sarsılır və sonrakı mərhələlərdə isə o, maddi baxımdan tükənir və özünü realizə edə bilməyərək sonunda bütünlüklə özünü qarşı nəslin içində, tabeliyində və əsarətində görür.

Bizim insanlar fərdə öz gələcək həyatı haqqında seçim vermək istəmir və bu seçimi onların özü etmək naminə fərdə psixoloji təcavüz edir. Təbii ki, bu proseslərin sonu faciə ilə nəticələnir.

Bəs biz gələcək nəsillərə necə tərbiyə vermişdik ki, bu gün onlar tərbiyəsizləşdilər?

Qorxu, təhdid və manipulyasiya.

Yaş və güc baxımından böyük olduqları üçün ucalan səs qorxudur. Bunun qarşılığı yoxdur, bu qayda-qanunu əsrlər əvvəl təhsilsiz və təbii proses zamanı saç-saqqalı ağarmış şəxslər qoyub. Hər şey üçün bir cavab – OLMAZ!

Gələcək nəsil özündən əvvəlki nəslin davamçısı olduğu üçün o, hələ də hərtərəfli ona bağlıdı və çox asılıdır. Təhdidlər edilərək onun bütün arzuları içində öz varlığı ilə məhv edilir.

Sonuncu isə ən ağır olanıdır – manipulyasiya. “Mən səni dünyaya gətirmişəm”, “mən səni böyütmüşəm” ifadələri fərdin bütün imkanlarını məhdudlaşdıraraq onu psixoloji uzun müddətli sarsıntı və məsuliyyət altına alır. O, bunu qəbul etdisə heç vaxt tərk də edə bilməyəcəkdir.

Öz həyatını, gələcəyini öz ağlı və düşüncəsi ilə quran gənclik isə hirslərin qurbanı edilir, onlar cəmiyyətin tərbiyəsiz uşaqlarına çevrilir. Cəmiyyət öz qopan parçasını sonuna qədər əzməyə cəhd edir. Bu cəmiyyətdə nə qədər mən azadam, müstəqiləm desək də, cəmiyyət bizdən hər dəfə buna görə qisasını alır. Bütün hallarda isə öz övladına acımır.

Son illərdə, bizlər bunun çox pis nəticələri ilə qarşılaşırıq. Təhdid, qorxu, manipulyasiya edilərək qurulan ailələr dağılır. Qadınlar ailəni tərk edib bu cəmiyyətin onu bağışlamayacağını görüb, baş götürüb gedirlər, tabe olmayan öldürülür, döyülür və az yaşlı uşaqlar yetim qalaraq ağır travmalara məruz qalırlar. Hesab edirlər ki, bir qadın hökmən bir kişinin quludur, onun tələbi və etirazı olmamlıdır, o insan deyil, sevə bilməz, qərar verə bilməz, hiss edə bilməz, bütün hallarda o günahkardır, çünki qadındır. Amma bir kimsə soruşmur, düşünmür ki, niyə bu hadisə baş verdi, kimsə hər iki cütlükdən başqa ayrı günahkar axtarmır. Bir valideyn belə öz övladının gələcəyinə özü qərar verdiyi üçün bundan utanmır, xəcalət çəkmir. Onun son faciəsinə isə heç bir şəkildə şərik olmur. Niyə cütlüklər bir-birinə xəyanət edirlər? Sizlər, sizlər ey qərar verən böyüklər, sizə bir elmi açıqlama verim. Şəxs 18 yaşa kimi azyaşlı hedab edilir, yəni uşaq. Biz hər birimiz bilirik ki, uşaq tam qərar vermə həddinə gəlməyən fərddir. Uşaq yaşlarında onu özü ilə bağlı gələcək qərar almaq məcburiyyətinə qoymaq cinayətdir, günahdır. Öz uşağını erkən yaşda evləndirən hər bir valideyn dini, dövləti və vicdanı qarşısında günahkar, qanun qarşısında isə cinayətkardır. Uşaqda 18 yaşa qədər fizioloji formalaşma getdiyinə görə o, bu yaşda evləndirilə bilməz, bu proses tamamlanmalıdır. 18 yaşdan sonra onda düşüncə formalaşır, psixoloji formalaşma gedir və artıq 20 yaşdan sonra doğru qərar almaq yaşına çatır. 23 yaşlı və 3 uşaq anası olan, 14 yaşında evləndirilən bir qız ancaq bu yaşda öz ağlı formalaşdığına görə indi qərar vermək haqqına sahiblənir. Onun üçün artıq gec olur və məcbur edilən həyatı yaşamaq istəmir, insandır, onun tələbləri və hisləri var, hansı ki, bunlar təbii proses kimi fərdə tabe deyil. Bu zaman o, cəmiyyətin nifrət obyektinə çevrilərək tərbiyəsizlik damğası ilə daşlanır və sonra öldürülür. İnsanlar inkişaf edən dünyanı yalnız televiziyadan izləyə bilir və ona doğru da gedir, ancaq, çox təəssüf ki, o, gərək bunun üçün çox uzaqlara getsin, harada ki, insanlar insan yerinə qoyulur və kimsə kiminsə gələcəyini əlindən almır. İndi deyin, sizlər, böyük nəsillər, sizmi daha çox tərbiyəsizlik edirsiniz, yoxsa indiki nəsilmi? Sizmi daha çox günahkarsınız, yoxsa bizmi? Bu dünyada bir fərdin həyatını məhv etmək qədər böyük günah, cinayət və tərbiyəsizlik yoxdur!

Samirə BAYRAMOVA

“Yeni YOL” qəzeti