“Zehni” əlillik

Bu gün Beynəlxalq Əlillər günüdür. 1992-ci ilin 14 oktyabrında 3 dekabr tarixini Birləşmiş Millətlər Təşkilatı bizimlə eyni cəmiyyətdə yaşayan əlil şəxslərə diqqət çəkmək, onların hüquqlarını qorumaq və cəmiyyətin bərabər hüquqlu üzvi olması məqsədilə bu günü Beynəlxalq Əlillər Günü kimi qəbul edib.

Uşaqlıdan biz əlil şəxslərə yazıq kimi baxmışıq, onlara toxunmamalı, mərhəmət göstərməli amma onların yaxın çevrəmizə daxil olmasına icazə verməməli idik. Əgər bir ailədə şikəst uşaq doğulursa, həmin uşağı saya almırlar. O, məhdud çevrədə yaşamalı bizim kimi normal insaların hüzurunu pozmamalı və mane olmamalıdır. Bu günlərdə bankda növbə gözləyirdim, baxmayaraq ki, tanışlar məni növbəsiz qəbul etməyi təklif etdilər amma ətrafımda məni kimi saatlarla növbədə duran adamların haqqını pozmamaq üçün hamı kimi öz növbəmi gözləyirdim. Hər kəs eyni hüquqa malikdirsə, mən və ya başqası özümüzü niyə başqa təbəqəyə aid etməliyik ki? Məndən bir az uzaqda yanında balaca qız uşağı olan gənc xanım dururdu. Onun yanında duran bir nənə uşağa konfet uzatdı, uşaq götürmək istəyəndə əlindən yerə düşdü, anası ona “suruvatsanmı” deyib acıqlandı və itələyib konfeti götürüb əlinə verdi. Bu səhnəni görən bir iki adamda buna gülməyə başladı. Mənim yanımda duran qadınlar uşağa və anasına baxıb sakitcə donquldayırdılar “ bunu niyə yaradırdın, heç olmasa oğlan yaradardın, sabah bir kasıbın qızını alardılar, o qədər arvad alan şikəstlər var ki”. Bu insanlara baxıb fikirləşirdim, doğurdanmı bu insanların bədəninin üstündə duran başlarında ağıl yoxdur? Hər şey çox sadədir, uşaq əlildir və bunu hamıdan yaxşı onun anası bilirdi ki, onun uşağının fiziki problemi var və onu incitmək olmaz, əgər öz uşağının fiziki qüsurundan bu qədər əziyyət çəkirsənsə onu “insan üzünə çıxarma”, bu dünyayı dərk edə bilməyən qüsurlu uşaq axı niyə həmdə cəmiyyətdə bu qədər aşağılanmalıdır? Əlil uşağın hərəkətinə gülən və mənim yanımda donquldayan qadınların sifarişi və hərəkəti mənə heç bir şəkildə çatmadı.

Əlil şəxslərin hüquqlarının qorunması ilə bağlı konvensiyanı Gürcüstan çox yaxın tarixdə 2014-cü ildə qəbul edib. Ümumiyyətlə səhiyyə Gürcüstanda ən son prioritet sayılan sahədir. İndi dünya əhalisinin təxminən 10 faizini fiziki cəhətdən qüsurlu insanlar təşkil edir. Ölkəmizdə on mindən çox əlillik yardımı alan uşaq var. Əlil şəxslərlə bağlı sosial və tibbi modellər mövcuddur. Sosial model onları cəmiyyətin üzvi kimi qəbul etməyi, işlə təmin edilməsini, tibbi model isə onların cəmiyyətin yararsız və xəstə üzvü olmasını nəzərdə tutur. İstər yerli istərsə mərkəz hakimiyyət əlil şəxslərin hüquqlarını daima arxa plana salır, onlar hələdə özlərini cəmiyyətə adaptasiya edə bilməyiblər. Sosial model dünya təcrübəsində geniş tətbiq edilir amma Gürcüstanda isə hələ sadəcə tibbi model tətbiq edilməkdədir. Keçən il, Marneuli büdcəsinin müzakirəsi zamanı yerli məmurlar yaxın günlərdə əlillər üçün lazimi xidmətlərin meriyanın birinci mərtəbəsinə köçürülməsini bildirdi. Zehni baxımdan əlil məmur başa düşmür ki, əlillik cəmiyyətdən təcrid olunmaq deyil, məmur anlamır ki, onların da üçüncü mərtəbəyə çıxması üçün şərait yaradılmalıdır və bu hərəkət onlara qarşı diskriminasiyadır. Biz özümüzü bu cəmiyyətin normal insanları hesab edirik amma zehniyyətimiz isə doğurdan da şikəstdir. Biz normal ağlımızla insanları sosial təbəqəyə bölmüşük və anlamırıq ki, bizim kimi formaya malik olan “digər” insaların da arzuları, xəyaları, tələbatları var. Biz onları vəhşicəsinə qəfəsə salıb bir heçə çevirmişik.

Bu gün 3 dekabr tarixində eyni zamanda ABŞ-da Roza Parks adlı qara dərili xanım avtobusda ağ dərili kişiyə yer vermədiyinə görə həbs edilmişdir. Dünya uzun müddətdir ki, fiziki qüsurluqdan, əlillikdən deyil əqli qüsurluqdan əziyyət çəkir.